به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، صبح روز ۱۶ خردادماه، اولین موشک هایپرسونیک ایرانی با نام «فتاح» با حضور رییس جمهوری کشورمان، توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران رونمایی شد. این موشک که نام آن از سوی رهبر انقلاب انتخاب شده، فعلا بردی در حدود هزار و ۴۰۰ کیلومتر دارد و قرار است در نمونه های بعدی، برد آن تا محدوده تعیین شده برای نیروهای مسلح افزایش یابد. سرعت موشک پیش از اصابت به هدف، عدد شگفت انگیر و ویرانگر ۱۳ تا ۱۵ ماخ است.

البته چند ماه قبل و در پاییز سال گذشته بود که سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در حاشیه مراسم یازدهمین سالگرد شهادت سردار طهرانی‌مقدم، از ساخت موشک بالستیک هایپرسونیک توسط متخصصان این نیرو خبر داد و اعلام کرد که "این موشک جدید از همه سامانه‌های سپر موشکی عبور می‌کند و تا دهها سال بعد هم فناوری پیدا نمی شود که بتواند با آن مقابله کند. "

باید توجه داشت که موشک های بالستیک، هنوز هم به عنوان اصلی ترین ارکان توان بازدارندگی نظامی جمهوری اسلامی ایران، از دوره پس از جنگ تحمیلی تا به امروز معرفی شده و مشخصا تا سال‌ها بعد نیز این سلاح به عنوان ستون اصلی دکترین دفاعی کشور به حساب خواهد آمد. اگرچه تنوع و کیفیت موشک‌های کشورمان، موضوع جدیدی محسوب نمی شود اما هر از چند گاهی، یک دستاورد جدید در این حوزه معرفی می‌شود که نشان می‌دهد متخصصان صنعت دفاعی کشورمان، روی ارتقاء موشک‌ها، برنامه‌ای مستمر و فناورانه دارند.

تعریف و انواع موشک هایپرسونیک

تعریف این موشک‌های نسل جدید، بر مقایسه سرعت آنها استوار است. براساس تقسیم‌بندی‌ها موشک‌هایی با سرعت حدودا ۱.۵ تا ۵ ماخ در محدوده سوپرسونیک یا زبرصوت قرار می‌گیرند. موشک‌هایی با سرعت ۵ تا ۱۰ ماخ در محدوده هایپرسونیک قرار دارند و موشک‌هایی که سرعت‌هایی بین ۱۰ تا ۲۵ ماخ دارند نیز در محدوده High-hypersonic قرار می‌گیرند. موج صوتی، با سرعتی بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند؛ به طور مرسوم، به سرعت‌های بالاتر از یک ماخ مافوق صوت می‌گویند و در صورتی که موشک، سرعتی بیش از ۶ هزار کیلومتر در ساعت داشته باشد در دسته‌بندی هایپرسونیک قرار می‌گیرد.

در حال حاضر کلاهک برخی از موشک‌های بالستیک نیز سرعتی در حد هایپرسونیک دارند اما این سرعت را باید مربوط به کلاهک جدا شده از موشک دانست و نه خود آن. از سوی دیگر این سرعت مربوط به زمان ورود به جو است و در حین برخورد به دلیل اصطکاک با لایه‌های جو که در نزدیکی زمین غلیظ‌تر می‌شوند، کاهش می‌یابد. اما موشک‌های هایپرسونیک نه فقط در بخش کلاهک، بلکه خود دارای سرعتی در محدوده ۵ تا ۱۰ ماخ هستند.

شبیه سازی امکان حرکت موشک‌های هایپرسونیک پس از خروج از جو

این موشک‌ها نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک دسته موشک‌های کروز هایپرسونیک هستند که در نزدیکی سطح زمین پرواز می‌کنند و فاصله‌شان از سطح زمین بین چند صد متر تا چند ده متر نوسان می‌کند. دسته دوم اما حرکتی گلایدری دارند. در این حالت، معمولا موشک هایپرسونیک به وسیله یک موشک بالستیک، تا ارتفاع چند ده کیلومتری زمین صعود کرده و سپس از آن جدا می‌ شوند. در طول مسیر تا هدف، موشک حرکتی گلایدری و خزنده دارد و میان ارتفاع‌ها و جهات متفاوتی نوسان می‌ کند تا به نقطه شیرجه نهایی برسد.

کدام موشک‌های ایرانی کلاهک هایپرسونیک دارند؟

همانطور که اشاره شد، پیش از اعلام این دستاورد مهم نیز، برخی موشک‌های ایرانی مجهز به کلاهک های هایپرسونیک بوده و قطعا، بررسی ویژگی ها و نحوه عملکردشان، تاثیر زیادی روی دستیابی به این محصول جدید داشته است. به عنوان مثال، در یکی از آخرین ارتقاء های صورت گرفته روی موشک‌های بالستیک ایرانی که دی ماه سال ۱۴۰۰، خبر آن منتشر شد، معلوم شد که یکی از ویژگی های مهم نسل جدید موشک قیام، سرعت بالای این موشک است. سرعت اعلام شده برای این موشک، مربوط به مرحله نهایی و برای سر جنگی جدا شده آن بوده و عدد اعلام شده، ۲۹۳۵ متر بر ثانیه یعنی حدود ۸.۵ ماخ می باشد.

با این سرعت، سر جنگی موشک مورد نظر در زمان شیرجه نهایی در وضعیت پرواز با سرعت هایپرسونیک قرار می گیرد که دفاع در برابر آن را اگر نگوییم غیر ممکن ولی برای هر مدافعی بسیار سخت و تقریبا محال است.

اطلاعات مربوط به موشک بهینه شده قیام

در عین حال، در بخشی از توضیحاتی که پیرامون موشک "زهیر" یا همان نسل جدید موشک "رعد ۵۰۰ " در سال گذشته بیان شده، با احتساب مقدار تحمل دما اعلام شده برای کلاهک موشک یعنی قابلیت تحمل ۱۰۰ بار فشار و دمای سه هزار درجه سانتیگراد، می توان اینگونه تخمین زد که این موشک بالستیک و نقطه زن سپاه نیز توان تحمل حرکت تا سرعت ۱۰ ماخ را در فاز ورود مجدد و شیرجه نهایی روی هدف را دارد که دستیابی ایران به کلاهک‌های هایپرسونیک، در سال‌های گذشته را اثبات می کند.

نکته مهم قابل توجه دیگر این است که معمولا از پوشش‌های کامپوزیتی برای حفاظت از سرهای جنگی موشک های قاره پیما بهره گرفته می شود که در فاز نهایی از خارج از جو زمین به سمت هدف روانه شده و با سرعت های بسیار بالا به سمت هدف حرکت می کنند. این سرعت بیشتر در عین حال باعث می شود که در زمان برخورد انرژی وارد شده به هدف بسیار بیشتر شده و در نتیجه تخریب حاصل از انرژی جنبشی، جدای از میزان سر جنگی بسیار بیشتر باشد که در موشک های جدید سپاه هم از این موضوع مهم بهره گرفته شده است و با چنین توانمندی صنعتی، گلوگاهی از نظر فنی و عملیاتی برای ساخت موشک هایپرسونیک توسط سپاه پاسداران وجود نداشته است

موشک‌های فاتح -۱۱۰ (بالا)، ذوالفقار (که شباهت هایی با موشک فتاح دارد) و دزفول

گزینه‌های بعدی، دزفول و ذوالفقار هستند که در سالهای قبل تر رونمایی شدد. یکی از مصادیق دستیابی کشورمان به دانش طراحی و تولید کلاهک های هایپرسونیک، تغییر شکل دماغه موشک‌های ذوالفقار و دزفول است. با مراجعه به منابع معتبر علمی در اینترنت در زمینه دانش موشک ها می توان دید این شکل زمانی استفاده می شود که سرعت موشک، هایپرسونیک (بالای ۵ برابر سرعت صوت) بوده و برای کاهش حرارت تولیدی در این سرعت ها، راهکار افزایش انحنای نوک دماغه به کار گرفته می شود که سبب انتقال حرارت کمتری به موشک می شود.

مقایسه ظاهری سرجنگی موشک‌های فتاح (بالا)، حاج قاسم (وسط) و ذوالفقار (پایین)

مزیت مهمی به نام پیشران سوخت جامد نازل متحرک

یکی از مهمترین نکاتی که منجر به تولید محصولی مهم و تاثیرگذار در حوزه بازدارندگی و عملیاتی در کشورمان شده، "پیشران سوخت جامد با نازل متحرک" است. دی‌ سال ۱۴۰۰ بود که سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلال یک سخنرانی، از تست جدیدترین موتور فضایی کشور با قابلیت ایجاد ۶۸ تن نیروی رانش (تراست) خبر داد. کمی پس از صحبت‌های سردار حاجی‌زاده، تصاویر مربوط به تست این موتور منتشر شد، موتوری که نامش «رافع» بود. از جمله ویژگی‌های بارز موتور رافع این بود که مانند موتور فضایی سلمان، از بدنه کامپوزیتی بسیار سبک و سامانه کنترل بردار رانش (از نوع نازل متحرک) برخوردار بوده و می‌توانست به‌عنوان مرحله نخست ماهواره‌برهای در دست توسعه نیروی هوافضای سپاه استفاده شود.

نماش جداگانه موتور مجهز به نازل متحرک در کنار کلاهک و موشک فتاح

این مسیر نشان داد تسلط و اشراف نیروی هوافضای سپاه بر تکنولوژی ساخت موتورهای سوخت جامد مجهز به نازل متحرک، کامل و اکنون این محصول، در یکی از مهمترین موشکهای آفندی کشورمان، به کار گرفته شده است. در حقیقت با دستیابی سپاه به موتور سوخت جامد و نازل متحرک، می‌توان با قاطعیت ادعا کرد که گلوگاه پرتابگر فضایی، موشک‌های پدافندی نسل جدید و موشک‌های آفندی با سرعت چند برابر نسل قبل، در کشورمان رفع شده است و این مسأله خود فتح بابی برای بیشتر شدن تعداد پرتاب‌های فضایی ایران در سال، توسعه صنعت ساخت سامانه های پدافندی صادراتی و مورد نیاز کشور و همچنین بالابردن قابلیت اطمینان و سرعت موشک‌های آفندی کشورمان برای انجام شلیک های موثر و تغییر دهنده بازی دشمنان خواهد شد.

لذا به نظر می رسد مانور خارج جو این موشک بوسیله پیشرانه TVC مرحله دوم، نسبت به اکثر موشک‌های موجود در نیروهای مسلح کشورهای مختلف که فقط قابلیت مانور در داخل جو را دارند، خط سیر آن را غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر و کار را برای هر پدافندی عملا غیرممکن می‌سازد.

باید گفت که الیاف کربن به عنوان یکی از اصلی ترین مواد در ساخت بدنه های جاذب امواج رادار و همچنین تیغه های جاذب حرارت که برای کاهش تشعشع فروسرخ حاصل از فعالیت موتور به کار می روند استفاده می شود. در حقیقت بدون داشتن این ماده رسیدن به بحث فناوری پنهان کاری میسر نمی باشد. بر اساس اعلام صنایع دفاعی کشور ایران از سال ۱۳۹۳ به این فناوری دست پیدا کرده است. البته در اینجا ذکر این نکته نیز بسیار مهم است که الیاف کربن در صنعت هسته ای و بحث ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته نیز بسیار مهم است و حتی مورد اشاره رهبر انقلاب نیز قرار گرفتند. ایشان در ملاقات مسئولین کشوری در خرداد ماه سال ۱۳۹۵ اینگونه فرمودند: توقعات طرف مقابل را در زمینه «الیاف کربنِ دارای کاربرد در ساخت سانتریفیوژها» و در خصوص «اندازه‌گیری ۳۰۰ کیلو مواد هسته‌ای» مطلقاً قبول نکنید و زیر بار آنها نروید.

چرا دستیابی به موشک هایپرسونیک، اهمیت فوق العاده ای دارد؟

اواخر آذرماه سال ۱۴۰۰، زمان برگزاری هفدهمین رزمایش پیامبر اعظم (ص) سپاه پاسداران بود. فرمانده نیروی هوافضای سپاه در جریان برگزاری این تمرین مهم عملیاتی، به تمرکز ایران برای عبور از سامانه‌های ضدموشکی، از طریق مانورپذیر ساختن موشک‌ها اشاره کرد و گفت که ایران موفق شده تا با مانورپذیر کردن موشک‌های بالستیک و قابلیت تغییر جهت آنها پس از شلیک، سامانه‌های پدافند موشکی دشمن را بی‌اثر سازد. با این‌حال منظور از شیوه‌ای که ایران در رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۷ به کار گرفته بود به‌طور دقیق مشخص نبود؛ تا اینکه اطلاعات جدید از محصول مدرن موشکی سپاه، توسط سردار حاجی زاده طی روزهای اخیر اعلام شد. هرچند که در رزمایش سال گذشته، عمده مباحث به مانورپذیری موشکها در داخل جو می‌پرداخت و امروز، سخن از موشک های نسل جدیدی است که در خارج از جو، قابلیت مانوردهی پیدا کرده اند.

به گفته وی، "این موشک جدید از همه سامانه های سپر موشکی عبور می‌کند و فکر نمی‌کنم تا دهها سال بعد هم فناوری پیدا شود که بتوان با آن مقابله کند. در یکی از فروض عملیاتی، این موشک سامانه های ضد موشکی دشمن را هدف قرار می دهد و یک جهش بزرگ نسلی در حوزه موشکی است. " همانطور که در بالا نیز توضیح داده شد، استفاده از کلاهک پروازی در موشکهای هایپرسونیک به جای کلاهک پرتابی مورد استفاده در موشکهای بالستیک مرسوم، سلاح را قادر می‌سازد در مسیر میانی و نهایی، با دست زدن به مانور، دشواری بزرگ و ناکامی برای سامانه پدافند هوایی را موجب شود. این برتری مطلق برای موشک ایرانی، علاوه بر آنکه انهدام هر هدفی را در بردهای مرسوم تضمین می کند، بلکه با نابودی سامانه های مهم پدافندی دشمن، راه را برای شلیک انبوه پهپادها و سایر موشک های بالستیک و کروز کشورمان نیز باز خواهد کرد.

اشاره فرمانده نیروی هوافضای سپاه به قابلیت مانور موشک هایپرسونیک ایرانی در خارج از جو، ارتقاء و جهش مهمی بود که نشان داد احتمالا این نسل جدید، از فناوری مشابه با موشک های دارای "کلاهک هایپرسونیک گلاید کننده" خارج از جو، بهره می برد که جزو خاص ترین و مدرن ترین نسل های موشکی در تمام دنیا محسوب می شود. ضمن آنکه تصاویر گرافیکی مربوط به زمان رونمایی موشک ذوالفقار، نشان دهنده این مسئله بود که بخش سر جنگی این موشک مجهز به یک سیستم پیشران مستقل است.

نمایش گرافیکی جدایش سرجنگی موشک ذوالفقار که دستیابی ایران به این فناوری مهم را تایید می‌کرد

چرا انهدام فتاح برای سامانه‌های پدافندی غیرممکن است؟

باید توجه داشت موشک پاتریوت ۳ به عنوان اصلی ترین سلاح ضد بالستیک مستقر در اطراف ایران، توان نهایی درگیری با موشک‌هایی با سرعت ۵ ماخ را دارد. این که این موشک بتواند آیا موشک های با سرعت کمتر یا ۵ ماخ را رهگیری کند خود یک بحث است ولی زمانی که صحبت از سرعتی بیش از ۵ ماخ می شود عملا بر اساس اعلام خود طرف سازنده نیز موشک پاتریوت از دور خارج شده و عملا توان رهگیری خود را از دست خواهد داد. از سوی دیگر، سایر سامانه های مشهور غربی همچون تاد نیز توان رهگیری و انهدام موشکهای هایپرسونیک که خارج از جو حرکت می کنند را ندارند و فعلا طرح‌های مفهومی یا اصطلاحا کانسپت برای مهار این موشک‌ها با سرعت بالا در حد ایده هایی چون دفاع لیزری فضاپایه هستند.

طراحی و جزییات درونی کلاهک موشک فتاح به خوبی مشهود است

همچنین باید گفت که انهدام این موشک برای آمریکایی‌ها روی مسیر بالستیک معمولی نیز صرفا با چند مانور کوتاه و تغییر مسیر، بسیار چالشی خواهد بود، چراکه کلاهک موشک نیز از سطح مقطع بسیار کمی هم برخوردار است و با وجود پرواز در ارتفاع بالا (چند صد کیلومتری از سطح زمین)، کشف آن دیرهنگام رخ می دهد و ترکیب این مانور بالا، همراه با سرعت خارق العاده، ممکن نخواهد بود. با توجه به مدل طراحی موشک که پیشران سر جنگی دارای بردار رانش برای هدایت در خارج جو در نظر گرفته شده و بالک ها برای هدایت موشک در داخل جو، قدرت مانور بالای موشک به گونه ای خواهد بود که حتی بدون رسیدن به سرعت بالای ۱۰ ماخ نیز می تواند با چند مانور، هر موشک پدافندی - از تاد و پاتریوت نسل جدید تا ارو- را به راحتی پشت سر گذارد و اولین هدف نیز، لانچر همین سامانه ها باشد.

با چنین اتفاق مهم و سرنوشت سازی که ایران را در میان ۳-۴ کشور دارنده موشک‌های هایپرسونیک در جهان قرار داد، می توان با اطمینان بیشتری گفت که قدرت موشکی جمهوری اسلامی، فراتر و عظیم تر از چیزی است که تاکنون به نمایش گذاشته شده و در حقیقت، فشارها و تحریم ها برای تضعیف قدرت نظامی کشورمان، با رونمایی از چنین دستاوردهایی تبدیل به مزیتی برای شکوفایی هرچه بیشتر این بخش از نیروهای مسلح و ضنعت دفاعی شده است.

ضمن آنکه با دستیابی به چنین محصولی، حتی نیاز به تولید تعداد بالا از این موشک نیز وجود ندارد چراکه طبق یک سناریو مرسوم، نیازی نیست برای انهدام اهداف نظامی یا حتی استراتژیک اقتصادی از موشک فتاح استفاده کرد و صرفا چند تیر از این موشک هایپرسونیک، برای خنثی سازی و انهدام سامانه های دفاع موشکی و نقاط خاص پایگاه های دریایی و هوایی مستقر در منطقه مورد نیاز کافی است و انهدام ماباقی اهداف، با کمک موشکهای نقطه زن دیگر که قبل از فتاح تولید شده اند، انجام خواهد شد.